Συνέντευξη με τον κλινικό ψυχολόγο Αναστάσιο Σταλίκα - Αυτοκτονίες στην Ελλάδα της κρίσης

Μπορούμε να προλάβουμε μια «αυτοκτονία»; Πόσο επηρέασε η οικονομική κρίση τους δείκτες στην Ελλάδα;  Γυναίκες ή άνδρες προχωρούν πιο εύκολα στο απονενοημένο διάβημα;

Η συνέντευξη δόθηκε στην Κατερίνα Τσαλού –Αρχισυντάκτρια στην «Ημερήσια Τοπική της Πιερίας»

Που οφείλεται η αύξηση των αυτοκτονιών; Μπορούμε να αποδώσουμε το φαινόμενο αποκλειστικά στην οικονομική κρίση; Κατά πόσο οφείλεται στην προδιάθεση των ατόμων; Ερωτήματα που πολλοί από εμάς θέλαμε να απευθύνουμε σε ειδικούς επιστήμονες και να πάρουμε πειστικές απαντήσεις.

Η «Ημερήσια» μίλησε με τον συντοπίτη μας Κλινικό Ψυχολόγο Δρ.Αναστάσιο Σταλίκα, που λειτουργεί στην Κονταριώτισσα το Κέντρο Ψυχοδιαγνωστικής Αξιολόγησης και έχει σημαντική εμπειρία λόγω του ότι υπήρξε συνιδρυτής του Κ.Α.Π.Α. (Κέντρο Αντιμετώπισης –Πρόληψης Αυτοκτονιών) στη χώρα μας. 

ΤΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Σύμφωνα με πρόσφατα στατιστικά στοιχεία, το 2012 καταγράφηκαν από την Ελληνική Στατιστική Αρχή 508 αυτοκτονίες, εκ των οποίων 417 αυτόχειρες ήταν άνδρες (82.08%) και 91 γυναίκες (17.91%). Σε ότι αφορά την οικογενειακή κατάσταση των αυτοχείρων, το μεγαλύτερο ποσοστό επί του συνολικού πληθυσμού ήταν έγγαμοι (42.32%) με μικρή διαφορά από τους άγαμους (41.14%).

Μπορεί επίσημα τα περιστατικά κατάθλιψης και αυτοκτονίας να μην καταγράφονται στα νοσοκομεία ωστόσο οι εκτιμήσεις μιλούν για δραματική αύξηση τα τελευταία δύο χρόνια. Από την άλλη πλευρά το υπουργείο Υγείας προωθηθεί δράσεις που προάγουν την πρόληψη των αυτοκτονιών, όπως το Κέντρο Ημέρας για την αυτοκτονία, την Τηλεφωνική Γραμμή Παρέμβασης και το Εθνικό Πρόγραμμα για την πρόληψη της Αυτοκτονίας.

Σύμφωνα με την Ελληνική Αστυνομία από την άλλη  οι απόπειρες αυτοκτονίας από τον Μάιο του 2010 έως και το Δεκέμβριο του 2012 ανήλθαν σε 837.

Να σημειωθεί ότι με βάση τα στοιχεία του υπουργείου  Προστασίας του Πολίτη οι τελεσθείσες αυτοκτονίες και μαζί και οι απόπειρες ανήλθαν το διάστημα της κρίσης, από 1.1.2009 έως 23.08.2012, σε 3.124 σε όλη τη χώρα.

Ο ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΣΤΑΛΙΚΑΣ

Διευθυντής - Ιδρυτής Κέντρου είναι ο Δρ. Αναστάσιος Σταλίκας
Ερευνητής, Κλινικός Αθλητικός Ψυχολόγος

Τ. Επισκέπτης Καθηγητής στο Πολυτεχνείο Μονάχου
Ο Δρ. Αναστάσιος Σταλίκας γεννήθηκε στην Κονταριώτισσα – Πιερίας. Είναι Ερευνητής- Κλινικός- Αθλητικός Ψυχολόγος, Προϊστάμενος του Τμήματος Αθλητικής Ψυχολογίας και Επικεφαλής στο Εθνικό Κέντρο Αθλητικών Ερευνών του ΟΑΚΑ κατά την περίοδο 2006-2007.

Είναι Διπλωματούχος Ψυχολόγος του Πανεπιστημίου Wurzburg της Γερμανίας με 10-ετείς σπουδές και Αριστούχος Διδάκτορας της Φιλοσοφικής Σχολής (Τμήμα Ψυχολογίας) του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Τυγχάνει συνιδρυτής του ΕΚΑΕ- ΟΑΚΑ από το 1978 και έχει πλούσιο συγγραφικό, ερευνητικό και διδακτικό έργο με πάρα πολλές συμμετοχές και ανακοινώσεις σε επιστημονικά Συνέδρια (Ελληνικά, Διεθνή, Παγκόσμια.)

Από το 1980 μέχρι και το 2004 συμμετείχε ως ψυχολόγος της Ελληνικής Ολυμπιακής Ομάδας.
Από το 1984 μέχρι 1986 Φιλοξενούμενος Καθηγητής στο ΤΕΦΑΑ Θεσσαλονίκης.
Από το 1997  μέλος του Δ/κου Συμβουλίου του Ομίλου Φίλων Ολυμπιακού Πνεύματος.
Από το 1998 μέχρι και το 2003 Επισκέπτης Καθηγητής του Πολυτεχνείου του Μονάχου Γερμανίας, στον τομέα Εφαρμοσμένης Ψυχολογίας
Από το 1998 ιδρυτής και Δ/ντής του Κέντρου Ψυχο-διαγνωστικής Αξιολόγησης, του μοναδικού κέντρου στη χώρα μας για Πιστοποίηση καταλληλότητας οδηγών-πιλότων και όλων των μορφών οδήγησης
Από το 1998 μέχρι το 2006 ειδικός σύμβουλος της Επιτροπής Έρευνας, Πρόληψης και Ελέγχου Ατυχημάτων Αυτοκινήτου της Ένωσης ασφαλιστικών Εταιριών Ελλάδας.
Από το 2001 μέχρι και σήμερα μέλος της Συνοδικής Επιτροπής της Εκκλησίας της Ελλάδος τόσο για τη στήριξη των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004, όσο και σε θέματα Εκκλησία και Αθλητισμός
Μέλος Επιστημονικών εταιριών τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό
Εκδότης του περιοδικού « Αθλητική Επιστήμη Θεωρία και Πράξη» του ΕΚΑΕ-ΟΑΚΑ

Η ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Ερώτηση: Κύριε Σταλίκα μιλούμε πολλές φορές για «αυτοκτονία» και άλλες για «απόπειρα αυτοκτονίας». Πέστε μας αυτοί οι δυο όροι μοιάζουν ή διαφέρουν μεταξύ τους;

Αναστάσιος Σταλίκας: Υπάρχουν δομικές διαφορές. Δεν υπάρχει βέβαια καμιά βασική ποιοτική διαφορά. Η τάση όμως αυτοκαταστροφής μεταξύ των δυο περιπτώσεων είναι χαρακτηριστική στη διαφορά ισχύος.

Η απόπειρα είναι κοινωνικό πρότυπο συμπεριφορά και κατέχει μια ισχυρή λειτουργία για έκκληση. Είναι δηλαδή μια κραυγή για βοήθεια. Και κατευθύνεται στα αισθήματα ενοχής των συνανθρώπων.

Ο κίνδυνος να επαναληφθεί μια απόπειρα είναι πολύ μεγάλος, εάν από την πρώτη δεν άλλαξε τίποτα στις διαπροσωπικές σχέσεις.

Σε μια απόπειρα η θέληση για ζωή είναι σοβαρά άρρωστη, όπως και ο δεσμός με το περιβάλλον, δεν είναι όμως εντελώς κατεστραμμένη.

Έχει διαπιστωθεί ότι οι περισσότερες απόπειρες γίνονται έτσι, ώστε μια προστασία να είναι βεβαίως ή τουλάχιστον πιθανή. Άλλωστε ο αριθμός των ανθρώπων που αποπειρώνται ν’αυτοκτήσουν είναι 8-10 φορές περίπου μεγαλύτερος από τον αριθμό των πραγματικών αυτοκτονιών.

Τώρα, η πραγματική αυτοκτονία, αν και είναι δυνατόν να συνδέεται με συναισθηματικές ιδιότητες, όπως: Εξύμνηση, καταδίκη, πρόκληση εντυπώσεων, τραγικότητα κ.λ.π. για πολλούς ερευνητές αποτελεί το τέλος μιας αρρωστημένης ψυχικής εξέλιξης.

Χτυπήματα βέβαια στη ζωή μας μπορεί να μας έλθουν πάρα πολλά, που να είναι και πολύ βαριά, δεν οδηγούν όμως στην αυτοκτονία.

Πάντως η αυτοκτονία δεν πηγάζει από ασθένεια sui generis αλλά είναι το σύμπτωμα μιας διαταραγμένης ψυχικής εξελίξεως. Εάν π.χ. κάποιος διευθυντής ή προϊστάμενος επιπλήξει έναν υφιστάμενο και ο υφιστάμενος αυτοκτονεί, το αίτιο της αυτοκτονίας τοποθετείται πιο πολύ στην αρρωστημένη ψυχική εξέλιξη, παρά στην επίκαιρη αυτή κατάσταση, δηλαδή στην επίπληξη.

Ερώτηση: Λένε πως οι γυναίκες κάνουν πιο πολλές απόπειρες από τους άνδρες, ενώ το ισχυρό λεγόμενο φύλο κάνει πιο πολλές αυτοκτονίες. Τι εξήγηση δίνετε εσείς σ’αυτό;

Αναστάσιος Σταλίκας: Πράγματι, έχει διαπιστωθεί πως οι γυναίκες τείνουν περισσότερο στην απόπειρα αυτοκτονίας και οι άνδρες στην αυτοκτονία. Βέβαια το φαινόμενο «αυτοκτονία», είτε είναι απόπειρα είτε είναι πραγματική αυτοκτονία, είναι πολυσύνθετο και πολυπαραγοντικό.

Μια απόπειρα είναι δυνατό να είναι κατευθυνόμενη, δηλαδή «προμελετημένη», προκειμένου να επιτύχει κάποιο σκοπό που να εξυπηρετεί άμεσα προσωπικές συναισθηματικές καταστάσεις. Και οι γυναίκες κατορθώνουν και το επιτυγχάνουν αυτό σε υψηλότερο βαθμό από τους άνδρες, που καταφεύγουν στην πραγματική αυτοκτονία. Μόνο που κανείς δεν μπορεί να ξέρει φυσικά πότε έχουμε μια ψευτο-απόπειρα και πότε μια πραγματική αυτοκτονία.

Μια γυναίκα π.χ. που εγκαταλείπεται, καταφεύγει στην απόπειρα για να δείξει την πραγματική αγάπη προς το άτομο ή για να το επαναφέρει…

Προσωπικά θα ήθελα να τονίσω ότι η σημερινή γυναίκα βρίσκεται στο μεταίχμιο μιας «εποχής χειραφετήσεως», που δίκαια βέβαια αγωνίζεται να την αποκτήσει. Ζει λοιπόν μέσα σ’έναν διαρκή αγώνα, προσπαθώντας να ξεφύγει από ένα αυταρχικό-πατριαρχικό κοινωνικό πρότυπο. Όταν όμως διαπιστώσει ότι ο αγώνας της είναι μάταιος, απογοητεύεται με συνέπεια την φυγή στην απόπειρα.

Υπάρχουν όμως και άλλες εξηγήσεις, ανάλογα με τα τοπικά δεδομένα.

Ερώτηση: Κύριε Σταλίκα, η «αυτοκτονία» ή η «απόπειρα αυτοκτονίας» είναι ψυχική νόσος ή όχι; Και έχει καμία σχέση με την κληρονομικότητα;

Αναστάσιος Σταλίκας: Σύμφωνα με την ψυχοπαθολογική ανατομική θεωρία ένα 10% των αυτοκτονούντων απεδείχθη ότι οφείλεται σε μια ανατομική παραμόρφωση του εγκεφάλου και σαν συνέπεια οδηγεί σε μια αποσύνθεση των ανωτέρων ψυχικών επιδόσεων.

Πάντως η πράξη αυτοκτονίας, όπως αναφέραμε και πριν, δεν ξεκινά από ασθένεια αλλά είναι το σύμπτωμα μιας διαταραγμένης ψυχικής εξελίξεως. Έχει όμως αποδειχθεί ότι η παιδική εξέλιξη των ατόμων, που άρχισαν μια απόπειρα ή πράξη αυτοκτονίας, δεν ήταν ομαλή. Επίσης παιδιά τα οποία προέρχονται από διαλυμένες και ατελείς οικογένειες είναι σε πολύ μικρό βαθμό ικανά να δημιουργήσουν ισχυρούς συγκινησιακούς και κοινωνικούς δεσμούς, σε σύγκριση με άλλα παιδιά με κανονικό και αρμονικό οικογενειακό περιβάλλον.

Σχετικά με το ερώτημα σας εάν η αυτοκτονία έχει σχέση με την κληρονομικότητα, θα ήθελα να τονίσω ότι, η άποψη αυτή είναι ξεπερασμένη, παρόλα αυτά τη συναντούμε ακόμη σε μερικές περιπτώσεις. Όπως π.χ. σε κληρονομικές ψυχώσεις, όπου η αυτοκτονία μπορεί να εμφανιστεί σαν σύμπτωμα (ενδογενής κατάθλιψη, σχιζοφρένεια κ.λ.π.).

Πάντως οι διάφορες θεωρίες που υποστήριζαν ότι η αυτοκτονία είναι μια αρρώστια αυτή καθ’εαυτή, έχουν αποκρουσθεί από τα νεότερα αποτελέσματα.

Ερώτηση: Ποια ψυχολογικά αίτια, κατά τη γνώμη σας, οδηγούν τους ανθρώπους στην «απόπειρα αυτοκτονίας» ή στην «αυτοκτονία»;

Αναστάσιος Σταλίκας: Σε μια απόπειρα ή πραγματική αυτοκτονία, υπάρχουν αίτια και κίνητρα. Ας μου επιτραπεί να διευκρινίσω τη διαφορά μεταξύ αιτίας και κινήτρου στην πράξη αυτοκτονίας.

Σαν αιτία νοείται η ατομική εξέλιξη της προσωπικότητας η οποία οδηγεί σε μια προδιάθεση για αυτοκτονία. Και σαν κίνητρα νοούνται οι επίκαιροι και συνειδητοί λόγοι για αυτοκτονία.

Τα κίνητρα είναι στο δράστη και στο περιβάλλον ολοφάνερα και τα συγκεντρώνει για να δικαιολογήσει ή να εξηγήσει την πράξη. Είναι λυτρωτικά της συμπεριφοράς του.

Μια συναισθηματική αποτυχία, μια επίπληξη, μια ακαδημαϊκή ή κοινωνική αποτυχία, είναι εξωτερικά κίνητρα-επίκαιροι όπως λέμε λόγοι-προκειμένου να δικαιολογηθεί η απόπειρα ή η πράξη αυτοκτονίας.

Ως προς τα αίτια συμπεριφοράς των αυτοκτονούντων, έχουν  διατυπωθεί αρκετές επιστημονικές θεωρίες. Κατά την κοινωνιολογική-ψυχολογική αντίληψη οι πράξεις αυτοκτονίας είναι συνέπεια της κοινωνικής απομονώσεως του ατόμου, ως και του άγχους της αποτυχίας.

Κατά την ψυχολογία του βάθους μια αυτοκτονία συμβαίνει μόνον, εάν ο δράστης κατευθύνει ασυνείδητα εχθρικές σκέψεις σ’ένα αντικείμενο, το οποίον προηγουμένως αγαπούσε πάρα πολύ (το κατείχε δηλ. αισθησιακά), στη συνέχεια όμως τον απογοήτευσε και το έχασε.

Κατά κανόνα στην αυτοκτονία συνυπάρχει και μια τάση για αυτό-τιμωρία, που πριν απ’όλα καθορίζεται από την ποσότητα και ένταση του μίσους και των παρορμήσεων για φόνο. Η ψυχοδυναμική σύγκρουση παίζεται μεταξύ του ΕΓΩ και ενός ισχυρού ΥΠΕΡ-ΕΓΩ.

Πολλοί ερευνητές πάλι τονίζουν τη σημασία της αναστολής της επιθετικότητας, η οποία στρέφεται εναντίον του ίδιου του ατόμου.

Σαν κύριο όμως αίτιο της συμπεριφοράς των αυτοκτονουντων είναι η χαραγμένη παιδική εξέλιξη της προσωπικότητας και της σταδιοδρομίας.

Ερώτηση: Κύριε Σταλίκα, υπάρχουν δυνατότητες για την πρόληψη των αυτοκτονούντων ή για την αποκατάσταση των αποπειρών αυτοκτονίας;

Αναστάσιος Σταλίκας: Πράξεις αυτοκτονίας παρατηρούνται σ’ολους τους λαούς, όχι βέβαια με την ίδια συχνότητα. Πάντως θ’αποτελούσε ουτοπία το να σκεφθεί κανείς την ολοκληρωτική εξάλειψη της αυτοκτονίας. Το ύψος βέβαια του αριθμού των αυτοκτονιών παριστάνει το δείκτη της ψυχικής υγείας και καταστάσεως ενός λαού. Γι’αυτό το λόγο η αυτοκτονία καταντά ένα κοινωνικό-παθολογικό πρόβλημα.

Βασικά όμως προσφέρονται δυνατότητες που αλληλοσυμπληρώνονται μεταξύ τους. Αυτές είναι:

• Η εξάλειψη των κοινωνικών δομών, που παράγουν την αυτοκτονία, όπως οικογενειακή πρόνοια, πρόνοια γερόντων, σωστός προγραμματισμός και σχεδιασμός πόλεων κ.λ.π.
• Η πληροφόρηση και διαφώτιση του κοινού στο πρόβλημα της αυτοκτονίας.
• Σε κάθε μεγάλη νοσοκομειακή μονάδα να δημιουργηθεί ειδική υπηρεσία από ειδικευμένο προσωπικό, για τη σωστή και ολοκληρωμένη αντιμετώπιση των περιστατικών αυτοκτονίας κ.α.